Ik word er echt he-le-maal gallisch van!

Soms wil iets dus écht niet lukken (je zit al uren te stoeien met je wordpress-plugin; je hond heeft voor de derde keer deze week een kerstbal uit de boom getrokken en versnipperd; je hebt last van jeuk..), kortom je wordt er he-le-maal gallisch van! Of iebel.

De eerste uitspraak deed ik vandeweek tegen mijn beste vriendin, terwijl wij al bubbelend in het bubbelbad van de sauna zaten. Aangezien ik soms een handje heb van woorden gebruiken die andere mensen niet zo snel zouden kiezen (sommigen noemen het uitgestorven, anderen bedreigd en weer anderen archaïsch) en mijn vriendin af en toe in een deuk ligt om mijn woordkeuze, sprak ze haar verwondering uit over het gebruik van ‘gallisch’.

Maar waar komt deze uitdrukking nou eigenlijk vandaan?

Ik was in de veronderstelling dat de uitdrukking te maken had met hét Gallisch, een Keltische taal. Het Gallisch is namelijk een tamelijk ingewikkelde taal, waardoor het verband mij niet vreemd klonk: “Ik word er helemaal gallisch van!” Ofwel, ik word er helemaal gek van. Helaas voor mij is dit verband toch onjuist en moet de oorsprong van de uitdrukking in een heel andere hoek worden gezocht.

Zowel iebel als gallisch zijn namelijk verbasteringen van woorden afkomstig uit het Jiddisj: ‘challisj’ en ‘ibbel’. Nu is mijn Jiddisj niet zo goed (en ik weet dat er onder mijn Taalwetenschapsvrienden wel een enkeling is die zich verdiept heeft in deze taal, maar wie?), dus de exacte vertaling kan ik niet geven. Volgens de geraadpleegde taalwebsites betekenen beide woorden: ‘misselijk’, ‘naar’.

Het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) beschrijft gallisch als volgt: Bargoensch woord. In ENDT, Barg. Wdb. [1972] wordt de opvatting vermeld dat het zou gaan om een speelsche vervorming van geil, met de bijgedachte aan ”Fransch” en ”haan”. Volgens ENDT (zie de editie van 1974) zou het gaan om een uit joodschen mond opgevangen en verkeerd geduid gallisj (< hebr. challasj `zwak'); vandaar: `misselijk, naar', vgl. daar word ik helemaal gallisj van.

Van Dale heeft in zijn lemma ook de afkomst benoemd:

Het heeft dus helemaal niets te maken met onze striphelden Asterix en Obelix, die in een Gallisch dorpje in Armorica leven. Aangezien voor veel mensen de associatie van het woord gallisch met Gallië/Gallisch als taal waarschijnlijk veel groter is dan van gallisch met challisj, is dit het door veel mensen verwachte verband. Dan zal het wel met Gallië te maken hebben. Zo werkt dat immers met associaties. Als er geen uitleg of context bij aanwezig is, kiezen we automatisch voor de optie die ons het meest bekend is. :-)

Weer wat geleerd!

Weet je nog andere uitdrukkingen waarvan je altijd dacht dat hij ergens anders vandaan kwam dan hij daadwerkelijk komt? Reageer gerust en vertel je verhaal.

Lisanne

Wil je meer weten over Hebreeuwse en Jiddisje woorden in het Nederlands? Neem dan een kijkje op de site van Stichting Hebreeuwse en Jiddisje woorden in het Nederlands.